Insulinooporność - glukoza, insulina, diagnostyka insulinooporności

INSULINOOPORNOŚĆ

Najpierw zacznę od zasadniczej kwestii – czym jest insulina?

Insulina jest hormonem wydzielanym przez wyspy trzustkowe w odpowiedzi na podwyższone stężenie glukozy we krwi. Jej zadaniem jest regulacja poziomu glukozy, poprzez oddziaływanie na tkanki docelowe przez swoje receptory, których najwięcej jest zlokalizowanych na powierzchni adipocytów (komórka tłuszczowa) i hepatocytów (komórki wątroby). Podczas trawienia i wchłaniania węglowodanów, glukozy jest pod dostatkiem, co sprzyja wyrzutowi insuliny. W tym samym czasie w wątrobie i mięśniach, z glukozy syntetyzowany jest glikogen, który jest materiałem zapasowym. Poziom glukozy wzrasta po ok. 10 min od rozpoczęcia posiłku. Maksymalna glikemia występuje w około 60 minucie od rozpoczęcia spożywania posiłku, zwykle nie przekraczając 140mg/dl. Wszystko wraca do normy po 2-3 godzinach. Mimo powrotu glikemii do wartości początkowej, zakończenie wchłaniania węglowodanów następuje po ok. 5-6 godzinach. Ponadto, szybkość wchłaniania węglowodanów zależy od wielu czynników, między innymi od indeksu glikemicznego pokarmów.

Owoce, kasza, pieczywo zostają przetworzone na glukozę, jest to zjawisko całkiem normalne. Glukoza jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mózgu, układu nerwowego oraz erytrocytów. Jej niedobór objawia się nadmiernym zmęczeniem.

Znaczenie ma oczywiście rodzaj spożywanych węglowodanów. W przypadku cukrów prostych, takich jak owoce (fruktoza), słodycze, żywność przetworzona – poziom glukozy wzrasta szybko, ale równie szybko spada, powodując ponowne uczucie głodu. Z kolei węglowodany złożone, takie jak pieczywo pełnoziarniste, ryż czy kasza, wywołują powolny wzrost glukozy we krwi i tym samym mniejszy wyrzut insuliny.

W przypadku spożywania za dużej ilości węglowodanów, trzustka produkuje za duże ilości insuliny, a nadmiar glukozy we krwi zostaje przerobiony na tłuszcz (tróglicerydy), co sprzyja powstawaniu otyłości.

Hormonem działającym antagonistycznie do insuliny jest glukagon – podnosi poziom glukozy we krwi. Jego zadaniem jest rozkład glikogenu wątrobowego do glukozy.

Co oznacza pojęcie – insulinooporność?

Insulinooporność jest obecnie coraz częściej występującym zaburzeniem. Oznacza zachwianie homeostazy glukozy, objawiające się obniżoną wrażliwością tkanek, szczególnie wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej na działanie insuliny. Charakteryzuje się prawidłowym lub podwyższonym stężeniem insuliny we krwi, prowadząc do zbyt wysokiego poziomu glukozy.

Uproszczając, u zdrowych osób, kiedy po posiłku następuje wzrost stężenia glukozy we krwi, insulina powoduje jej obniżenie. Natomiast, w przypadku zbyt gwałtownego wzrostu glukozy we krwi, utrzymującego się dłuższy czas, dochodzi do nadmiernego wydzielania insuliny. Niestety, zbyt wysoki poziom insuliny, blokuje działanie glukagonu, co sprzyja powstawaniu tkanki tłuszczowej. Nadmiar glukozy przetworzony zostaje w tłuszcz.

Insulinooporność rozwija się stopniowo, początkowo nie powodując żadnych objawów. W miarę jej narastania pojawiają się objawy związane z zaburzeniem gospodarki substancjami energetycznymi. Z jednej strony występuje nadmierne gromadzenie zapasów energii (powstawanie otyłości), z drugiej strony obserwujemy objawy niedoborów energetycznych między posiłkami. Zwiększone stężenie insuliny oddziałuje nadmiernie na tkankę tłuszczową sprzyjając tyciu i hamując chudnięcie.

Nadmierny wyrzut insuliny wywołuje również szereg innych dolegliwości. Natomiast po 2-3 godzinach od spożycia posiłku może dojść do hipoglikemii poposiłkowej objawiającej się uczuciem napadowego głodu. 

Ponadto, objawy, które powinny Cię zaniepokoić to:

✅ nadmierna senność (zwłaszcza tuż po posiłku)

✅ przyrost masy ciała, mimo normalnej diety

✅ obniżenie nastroju

✅ problemy z koncentracją

✅ rozdrażnienie

✅ bóle głowy

✅ ciągłe zmęczenie

✅ napady wilczego apetytu

✅ ochota na słodycze

✅ problem z redukcją masy ciała

Insulinooporność jest bardzo trudna do leczenia. Uważa się, że najlepszą metodą jest aktywność fizyczna oraz odpowiednia dieta, o niskim indeksie glikemicznym. Wszystkie metody oceny insulinooporności polegają na jednoczesnym pomiarze stężenia glukozy i insuliny w warunkach fizjologicznych lub po podaniu pacjentowi glukozy czy insuliny.

Metoda oceny insulinooporności polega na jednoczesnym pomiarze stężenia glukozy i insuliny w surowicy krwi. Najprostszą metodą jest określenie wielkości ilorazu stężenia insuliny i glukozy w surowicy krwi. Iloraz stężenia insuliny do stężenia glukozy powyżej 0,3, może wskazywać na insulinooporność.

Kolejną metodą jest wykonanie testu tolerancji insuliny. Polega na jednorazowym podaniu insuliny dożylnie w dawce 0,1j/kg m.c., a następnie na powtarzanych pomiarach stężenia glukozy. U pacjentów z insulinoopornością obserwujemy nieznaczny spadek stężenia glukozy, natomiast u osób insulinowrażliwych stężenie glukozy w surowicy krwi spada do wartości 50% glikemii wyjściowej.

„Złotym standardem” w diagnostyce insulinooporności jest metaboliczna klamra euglikemiczna. Polega na pomiarze ilości glukozy potrzebnej do utrzymania glikemii na stałym poziomie w warunkach hiperinsulinemii. Test polega na zmiennym dożylnym wlewie 20% glukozy oraz stałym wlewie insuliny, glikemia w krwi żylnej jest mierzona co 5 minut. Następnie poddaje się ocenie zmiany w dawce glukozy potrzebnej do utrzymania glikemii na stałym poziomie w stosunku do stałych ilości podawanej insuliny. Podaż egzogennej glukozy powoduje całkowite zablokowanie wytwarzania insuliny przez trzustkę i produkcji glukozy przez wątrobę.

Obecnie, najczęściej stosuje się matematyczny model HOMA, tzw. HOMA-IR = insulinemia na czczo (mU/ml) x glikemia na czczo (mmol/l) / 22,5. O insulinooporności mówimy, gdy wartość wskaźnika przekroczy 2,5.

Najczęściej dietetycy i lekarze zalecają wykonanie krzywej cukrowej i insulinowej. Jest to trzy punktowy test obciążenia glukozą, wykonywany w labolatorium. Pierwszy pomiar wykonuje się na czczo, kolejny po wypiciu 75g glukozy, a ostatni po 2 godzinach. Badany jest poziom glukozy i insuliny we krwi. Całe badanie trwa 3 godziny, w trakcie niego nie wolno chodzić, ani się denerwować, ponieważ nadmierny ruch czy stres może zafałszować wyniki.

Uważa się, że nadwaga i otyłość są najczęstszymi przyczynami insulinooporności. Duże znaczenie mają tu nieprawidłowe nawyki żywieniowe, polegające na spożywaniu za dużych ilości cukrów prostych oraz żywności wysoko przetworzonej. Ponadto, insulinooporność często towarzyszy nadczynności tarczycy i PCO (zespół policystycznych jajników).

Nieleczona lub nieprawidłowo leczona insulinoopornść jest przyczyną wystąpienia w późniejszym okresie cukrzycy typu 2. Z czasem dochodzi do uszkodzenia komórek B trzustki, co prowadzi do stopniowej hiperglikemii (podwyższony poziom cukru we krwi – początek cukrzycy). Innymi następstwami insulinooporności są: zespół metaboliczny, miażdżyca, stłuszczenie wątroby, obturacyjny bezdech senny oraz zespół policystycznych jajników.

Źródła:

Dominika Musiałowska – Insulinooporność. Zdrowa dieta, zdrowe życie.

Maciej Małecki – Otyłość - insulinooporność – cukrzyca typu 2

Luiza Napiórkowska – Insulinooporność a stan przedcukrzycowy

Piotr Wesołowski – Insulinooporność – metody rozpoznawania i następstwa kliniczne

Joanna Pawlak – Mechanizm powstawania oporności na insulinę w tkankach obwodowych

Marcin Gierach – Insulinooporność a choroby tarczycy